آشنایی با نهج البلاغه

نهج یعنی راه روشن و واضح   «النَهْج‏»: الطريق‏ الواضح، و كذلك المنهج و المنهاج. الصحاح، ج 1، ص 346 (نهج).

اما در کلام امام علی ع یعنی: راه روشن الهی کهانسان را به بهشت  راهنمایی کند

(اعْمَلُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ عَلَى أَعْلَامٍ بَيِّنَةٍ فَالطَّرِيقُ‏نَهْجٌ‏ يَدْعُوا إِلى‏ دارِ السَّلامِ‏  نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص: 140)

دعیتم الی الامر الواضح (دین واضح و روشن است)

نهج یعنی راه روشن و واضح   «النَهْج‏»: الطريق‏ الواضح، و كذلك المنهج و المنهاج. الصحاح، ج 1، ص 346 (نهج).

اما در کلام امام علی ع یعنی: راه روشن الهی کهانسان را به بهشت  راهنمایی کند

(اعْمَلُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ عَلَى أَعْلَامٍ بَيِّنَةٍ فَالطَّرِيقُ‏نَهْجٌ‏ يَدْعُوا إِلى‏ دارِ السَّلامِ‏  نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص: 140)

دعیتم الی الامر الواضح (دین واضح و روشن است)

بلاغت هم با بلاغت نحوی فرق می کند در نحو یعنی زیبایی کلام و رعایت قواعد زیبا و...

اما امام علیه السلام در وصیت به نعمان می فرماید: يَا ابْنَ النُّعْمَانِ لَيْسَتِ الْبَلَاغَةُ بِحِدَّةِ اللِّسَانِ وَ لَا بِكَثْرَةِ الْهَذَيَانِ وَ لَكِنَّهَا إِصَابَةُ الْمَعْنَى وَ قَصْدُ الْحُجَّة» تحف العقول ص 312         (کلامی که حقیقت را نشان دهد و برهان را نشان دهد)

 حال با توجه به معنی حدیثی اینگونه می شود: راه راست و واضح الهی که حقیقت را با برهان نشان می دهد

چند مولفه از ویژگی های نهج البلاغه

1-معروفترین کتاب حدیثی شیعه است هم نزد خواص هم عوام هم شیعه و هم غیر شیعه (چه بسا بسیاری از مردم اصلا کافی و مولف آن را نشناسند ولی در باره نهج البلاغه اینگونه نیست

2-نهج البلاغه جامعیت کیفی دارد یعنی هرچه انسان در حیات مادی ومعنوی به آن نیاز دارد را ارائه کرده است(عقاید سیاست اخلاق جامعه و..) که حتی بحار چنین جامعیت کیفی ندارد بله بحار جامعیت کمی دارد یعنی تمام روایات هر بحث را آورده است ولی جامعیت کیفی نهج البلاغه را ندارد

3-شهید مطهری می فرمایند صحت مضمونی ومحتوا، نهج البلاغه که صحیح ترین کتاب است ولی از نظر سند کافی معتبر ترین کتاب است

یعنی از نظر سند نهج البلاغه  مرسل است و بدون سند است ولی از نظر متن که مطالب ناب اعتقادی و اخلاقی که دارد نهج البلاغه است که هیچ مطلب عجیبی وخلاف کتاب و سنت ندارد و هر مطلبی از آن را می توان با قرآن مستند کرد.

4-اکثر کتب حدیثی محل استناد محدثین و فقها است ولی تنها کتابی که همه اقشار به آن استناد کردند (فیلسوفان ادیبان، محدثان ، فقیهان و... به آن پرداخته اند.

حتی سید رضی شاگرد قاضی عبد الجبار سنی هم بوده است

 ساختار کلی:

اولا: حاوی تمام کلمات حضرت امیر علیه السلام نیست که سید در مقدمه گفه ولا ادعی انی احیط بجمیع اقطار جمیع کلامه ع ...

ثانیا:تنظیم نهج البلاغه  هیچ معیاری ندارد نه از بزرگ به کوچک است نه موضوعی است نه به ترتیب تاریخی است

ثالثا: ایشان سه بخش تقسیم کرده اند(و رأيت كلامه ع يدور على أقطاب‏ ثلاثة أولها الخطب‏ و الأوامر و ثانيها الكتب و الرسائل و ثالثها الحكم و المواعظ فأجمعت بتوفيق الله تعالى على الابتداء باختيار محاسن الخطب ثم محاسن الكتب ثم محاسن الحكم و الأدب‏)

 خطبه ها(249)، نامه ها(79 تاست که طولانی ترین نامه52 که نامه مالک است و کوتاهترین نامه 79 است)، و کلمات قصار (480 که  147 طولانی ترین و 187 کوتاهترین است)

 چرا سید رضی اسناد نهج البلاغه را ذکر نکرده است:

1-سید رضی این کتاب را ادبی و بلاغی آورده است و در کتب ادبی وبلاغی سند را ذکر نمی کنند

2-در کتب اعتقادیی رسم قدمای محدثتین اسناد را ساقط می کردند مثل احتجاج طبرسی یا این شعبه حرانی در تحف العقول در مقدمه ذکر کرده اند که بخاطر اختصار و قطعی بودن امور اعتقادی نزد علماو شیعه، سند را  ذکر نکرده اند

3-آیا کسی اصلا می تواند ادعی کندکه توانایی نوشتن چنین کتاب وسخنانی را دارد به عبارت دیگر علو متن و عظمت متن دلالت بر این دارد که جز از معصوم صادر نمیشود لذا نیاز به سند نبوده است. جایی سند می خواهیم که بدانیم کلام مال امام هست یانه؟ ولی اینجا یقین داریم مال امام هست

 چرا سید رضی روایات را در نهج البلاغه تقطیع کرده اند برخی از اول برخی از آخر روایات را نیاورده است؟

عالم چنین تقطیعی کرده که خبره و مشهور و... بوده لذا الان که به منابع اصلی رجوع می کنند می بینند که این تقطیع ها هیچ ضرری به معنی نرسانده است.

 سبک نهج البلاغه:

 1-ثبات و وحدت در عیت تنوع و تکثر موضوعی

نهج البلاغه کتاب موضوعی نیست که یک موضوع را تا ته بحث کند

دو وحدت دارد

یک: وحدت معنایی: نهج البلاغه می خواهد انسان تربیت کند کتابی که می خواهد انسان تربیت کند باید در تمام زمینه ها به اندازه مورد نیاز برای انسان مطلب بیان کند در تمام نهج البلاغه نیز وحدت تربیتی و خدا شناسی هست در حالی که امام ننشنسته است بنویسد بلکه برخی را در جنگ بیان  کرده اند ولی هیچ تناقضی در آن نیست.

دو: یک وحدت بلاغی: فردوسی در حماسه سرایی عالی است ولی نمی تواند شعر عرفانی کند ولی در نهج البلاغه هم نثر حماسی هم سیاسی هم اجتماعی و... در اوج است

بوعلی می گوید فیلسوفی به شجاعت علی علیه السلام ندیدم مثلا خطبه ای(28) که خطاب به معاویه می نویسد که زیره به کرمان می بری از آن طرف بحث شجاعت که می شود ریتم حماسی و شور انگیز می شود. (مطالعه شود).

یعنی تناقض و تعارض ندارد

2-ایجاز در عین غنا و سرشاری معنی است و گویایی و شفافیت کلام

ایجاز جایی ایت که معنی بیشتر از معنی است اطناب کلام بیشتر از معنی است مثل سلام و احوال پرسی

قد یکتفی من البلاغه بالایجاز اما

در عین ایجاز هم گویاست هم پر معنی مثلا تخففوا تلحقوا (سبک بشوید ملحق شوید) مرحوم سید می فرماید این دو کلمه وزن ندارد هرچه در عرفان عملی و سلوک گفته اند در همین  دو کلمه هست

تا از گناه سبک نشوید تا از تعلقات دنیا سبک نشوید ملحق نمی شوید.

یا در کلام دیگر

 3-فرابری معنی: ( بالا بردن معنی، فرابردن معنی) یعنی فرد تا وقتی که سوادش کمتر است یا عمرش کمتر است یک معنی می فهمد وقتی عالمتر یا بزرگتر میشود معنی عمیق تر می فهمد

دارا وندار در ذهنیت فرد چگونه است؟؟ همه در بحث مادی می داند ولی حضر

الغنی والفقر بعد

واحد لا بتاویل العدد

خلق لا بجوله الفکره

 4-در آمیختن درون گرایی و برون گرایی ( یعنی هم توجه به فردو اخلاق فردی هم اجتماعی

 5-تبیین دقیق و شفاف مفاهیم دینی و تفسیر قرآن

امام علی درد دلی دارند که وقتی پیامبر از دنیا رفتند رجع قوم علی الاعقاب

نهج البلاغه بهترین تفسیر است ولی تفاسیر خیلی کم استفاده شده است

ایاک نعبد و ایاک نستعین   استعانت بر چی؟؟؟

الْحَمْدُ لِلَّهِ الْوَاصِلِ الْحَمْدَ بِالنِّعَمِ وَ النِّعَمَ بِالشُّكْرِ نَحْمَدُهُ عَلَى‏ آلَائِهِ كَمَا نَحْمَدُهُ عَلَى بَلَائِهِ وَ نَسْتَعِينُهُ‏ عَلَى هَذِهِ النُّفُوسِ الْبِطَاءِ عَمَّا أُمِرَتْ بِهِ السِّرَاعِ إِلَى مَا نُهِيَتْ عَنْه‏

کمک بر نفوسی که در اوامر کند است و در نواهی تو سریع است.

نَحْمَدُهُ عَلَى‏ مَا كَانَ وَ نَسْتَعِينُهُ‏ مِنْ أَمْرِنَا عَلَى مَا يَكُونُ وَ نَسْأَلُهُ الْمُعَافَاةَ فِي الْأَدْيَانِ كَمَا نَسْأَلُهُ الْمُعَافَاةَ فِي الْأَبْدَان‏

(خطبه 99)

الْحَمْدُ لِلَّهِ النَّاشِرِ فِي الْخَلْقِ فَضْلَهُ وَ الْبَاسِطِ فِيهِمْ بِالْجُودِ يَدَهُ نَحْمَدُهُ فِي جَمِيعِ أُمُورِهِ وَ نَسْتَعِينُهُ‏عَلَى‏ رِعَايَةِ حُقُوقِه‏ (خطبه 100)

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي إِلَيْهِ مَصَائِرُ الْخَلْقِ وَ عَوَاقِبُ الْأَمْرِ نَحْمَدُهُ عَلَى‏ عَظِيمِ إِحْسَانِهِ وَ نَيِّرِ بُرْهَانِهِ وَ نَوَامِي فَضْلِهِ وَ امْتِنَانِهِ حَمْداً يَكُونُ لِحَقِّهِ قَضَاءً وَ لِشُكْرِهِ أَدَاءً وَ إِلَى ثَوَابِهِ مُقَرِّباً وَ لِحُسْنِ مَزِيدِهِ مُوجِباً وَ نَسْتَعِينُ‏ بِهِ اسْتِعَانَةَ رَاجٍ لِفَضْلِهِ مُؤَمِّلٍ لِنَفْعِهِ وَاثِقٍ بِدَفْعِهِ مُعْتَرِفٍ لَهُ بِالطَّوْلِ مُذْعِنٍ لَهُ بِالْعَمَلِ وَ الْقَوْلِ وَ نُؤْمِنُ بِهِ إِيمَانَ مَنْ رَجَاهُ مُوقِناً وَ أَنَابَ إِلَيْهِ مُؤْمِناً وَ خَنَعَ لَهُ مُذْعِناً وَ أَخْلَصَ لَهُ مُوَحِّداً وَ عَظَّمَهُ مُمَجِّداً وَ لَاذَ بِهِ رَاغِباً مُجْتَهِدا

 6-تاثیر گذاری:

در افکار : انسان را عاطفی بار می اورد

تاثیر در رفتار و حرکات :

تاثیر در انفعال و انقلاب افراد که آنها را منقلب کند مثل خطبه متقین:

این کتاب شریف در جای خودش هم انسان را عقلانی هم عاطفی بار می آورد.

خدای فلسفه علیم وقدیر و واجب الوجود و... است اما خدای نهج البلاغه خدایی است که با جان افراد انس دارد.

 7-هم قرآن و هم نهج البلاغه رویگردشان توحیدی تربیتی است یعنی هر آیه و هر کلمه نهج البلاغه اثر تربیتی دارد و رشد انسان است

بحث لباس که دارد می گوید لباس التقوی قصاص را که می گوید می گوید لعلکم تفلحون و.....

امام علی علیه السلام تمام نهج البلاغه فقط دو جهت دارد توحیدی و تربیتی.